Cơm hến xuất phát từ tầng lớp bình dân vùng cồn Hến ven sông Hương, có thời từng được tiến vua, trở thành món ăn cung đình. Đây là món ăn dễ tìm kiếm khi du khách đến thăm Huế.
Muốn ăn cơm hến sang Cồn…
Cồn Hến thuộc làng Cồn, xã Hương Lưu, phường Vĩ Dạ, cách trung tâm thành phố Huế chừng vài km. Sách Ô Châu cận lục của Dương Văn An đã miêu tả cồn Hến là “một cù lao xinh đẹp”. Lúc đầu, người dân ở đây sống bằng nghề soi cá, tôm ban đêm.
Cách đây 200 năm, dưới thời Gia Long, vì nhà nghèo, chồng lại ngày đêm đi bắt cá tôm nên một người đàn bà họ Huỳnh đã phải cặm cụi ra bờ sông mò bắt hến bằng tay.
Mỗi buổi sáng sớm, khi chưa bắt được tôm cá, hai vợ chồng bà đành ăn cơm nguội với hến bắt được từ sớm tinh mơ nhưng không ngờ món ăn lại ngon đến bất ngờ.
Món ăn dân dã này sau đó đã "lan truyền" ra khắp cồn Hến. Và tầng lớp dân nghèo ở Huế bắt đầu làm quen với nó. Có cầu thì sẽ có cung, nghề cào, xúc hến, đãi hến và chế biến hến ra đời.
Đến đời Thiệu Trị, hến đã được bán nhiều ở khắp các chợ vùng kinh đô Huế và trở thành món ăn ưa thích của nhiều người. Dưới thời vua Thành Thái, món cơm hến cũng được đưa vào cho vua thưởng thức. Từ đó, cơm hến cồn Hến trở thành phẩm vật cung đình mỗi dịp lễ tết.
Có thể nói, đoạn sông Hương chảy qua cồn Hến trong vắt, ít phù sa và chất phèn, đáy sông lại có một lớp bùn sâu tích tụ nên rất thích hợp cho loài hến sinh sôi, nảy nở.
Vì vậy, mặc dù hến có khắp nơi ở Huế và nhiều địa phương khác nhưng có lẽ ngon nhất vẫn là ở cồn Hến. Bởi thế, nhà thơ Tố Hữu đã viết rằng: "Bữa mô mời bạn vô chơi Huế. Cồn Hến buồm giăng ngược Bến Tuần”.
Cơm hến vì sao ăn hoài không chán?
Thành phần cơm hến gồm hến, nước hến, ruốc, tương ớt, tiêu, nước mắm, tỏi, gừng, da heo chiên giòn, đậu phụng rang, muối, mè, rau sống, cơm nguội
Cơm hến ăn hoài không chán bởi sự lạ đời của nó. Theo nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường, “người Việt mình ăn cơm kiểu nào cũng phải nóng, duy chỉ cơm hến nhất thiết phải là cơm nguội”.
Cơm hến ăn hoài không chán cũng bởi hến ở cồn Hến là ngon nhất thiên hạ, từng được tiến cung cho vua thưởng thức. Thử hỏi, trong thiên hạ món gì vua thích, vua đụng đũa đến lại không phải là hàng tuyệt phẩm?
Cơm hến ăn hoài không chán cũng là vì sự hài hòa của nó. Tô cơm hến có hến và da heo chiên giòn là thuộc về động vật nhưng rau sống (bắp chuối, môn, khế, rau thơm), đậu phụng… ăn kèm lại là thực vật, các gia vị lại là những thành tố cần thiết cho cơ thể con người. Người dân lao động Huế xưa và cả bậc vua chúa đều tìm thấy trong món cơm hến sự hài hòa để cung cấp dinh dưỡng cho cơ thể một cách chừng mực.
Sự hấp dẫn của cơm hến còn thể hiện ở nước luộc hến. Cơm hến có hai cách thưởng thức là cơm khô và nước. Cơm hến nước là chan nước luộc hến vào cơm hến để ăn còn cơm hến khô là ăn cơm hến xong mới húp nước luộc hến. Có thể nói, người dân Huế rất biết đổi món, đổi khẩu vị liên tục để tạo ra sự mới lạ khiến thực khách ăn hoài không chán.
Sự hấp dẫn của món cơm hến còn thể hiện ở khay gia vị. Khó có món ăn nào lại có gia vị để thực khách tự tay nếm nêm thêm nhiều như món cơm hến. Ai thích ăn cay đã có ớt tương, ớt màu, ớt dầm nước mắm. Ai thích ăn mặn đã có ruốc và muối. Ai lạt miệng đã có vị tinh (bột ngọt)...
Nguyễn Văn Toàn
Tổng hợp & BT: Lan Khuê (NauNgon.com)
