Ở những lung bàu, kênh rạch miền Tây Nam bộ thường có cây ấu
mọc hoang. Đây là loài cây sống dưới nước; thân ngắn, có lông. Cây có
hai thứ lá: lá nổi có phao ở cuống, hình quả trám, mép trên có răng cưa,
dài cỡ 4 - 5 cm, cuống dài từ 10 đến 15 cm, giữa có phao; lá chìm thì
phiến lá giảm, phiến xẻ lông chim nhưng rất nhỏ nên trông chỉ còn có các
đường gân. Bông ấu màu vàng mọc đơn độc hay ở kẽ lá.



Cây ấu.

Trái ấu thường được dân gian gọi là “củ”, củ có hai sừng, đầu sừng hình
chóp nhọn, sừng do các lá đài phát triển thành. Củ ấu thường có hai
giống: ấu gai cho trái có hai sừng nhọn như gai. Ấu trụi cho trái có hai
sừng tù. Nếu trái ấu chưa quá già, màu nâu, chưa rụng xuống bùn, luộc
ăn ngon, gọi là ấu nâng gương. Nếu trái đã già, chuyển qua màu đen sẫm,
vỏ cứng như sừng, có nhiều bột, gọi là ấu sừng trâu.



Củ ấu luộc chín; ruột trắng vỏ đen.

Ấu luộc chín, cắn bỏ vỏ, ruột ấu có màu trắng ngà ăn vừa ngọt, vừa bùi.
Ngày xưa, khi cha ông ta đến vùng đất này khẩn hoang khai hóa, chính củ
ấu là nguồn lương thực bổ sung quan trọng giúp con người no lòng ấm dạ.

Ngoài ra, củ ấu còn có chức năng chữa bệnh. Theo Đông y, thịt trái ấu
có vị ngọt, tính mát, tác dụng bổ mát, giải thử nhiệt, giải độc, trừ
phiền. Ăn vào giúp ích khí, kiện tỳ, bổ ngũ tạng. Sách Bản thảo cương
mục của Lý Thời Trân (1518 - 1593) cho rằng: củ ấu có công năng cầm tiêu
chảy, chữa kiết lỵ, đại tiện ra máu, loét dạ dày… Theo kinh nghiệm dân
gian thì vỏ trái ấu dùng chữa loét dạ dày và loét cổ tử cung. Toàn thân
cây dùng chữa trẻ em sài đầu, giải độc rượu và làm cho sáng mắt.

Dân gian có câu Thương nhau củ ấu cũng tròn, ghét nhau bồ hòn cũng méo
để nói về tác động chủ quan từ tình cảm đến lý trí con người. Củ ấu gai
góc là vậy nhưng khi đã thương nhau rồi thì hình ảnh cũng thành tròn
trịa; một cách nói quá, ví von thật thú vị của người bình dân. Từ loại
cây mọc dại, hình thù xấu xí nhưng dân gian đã biết tận dụng làm món ăn
vừa ngon miệng vừa có tác dụng bồi bổ cho sức khỏe. Quả là sự tận dụng
thiên nhiên một cách tài tình đến tuyệt vời vậy!

Tổng hợp & BT: Lan Chi (NauNgon.com)