Nếu ai đã từng đến Lạng Sơn, mảnh đất phía Bắc của Tổ quốc, sẽ không thể “làm ngơ” trước một đặc sản của vùng này, đó là món măng ngâm ớt. Những lớp măng trắng mỡ màng nằm chen lẫn với những quả ớt chỉ thiên nhỏ xíu mà cay xé lưỡi – hai món vốn kị nhau nhưng khi được kết hợp lại với nhau thì tạo nên những hương vị thật đặc biệt. Thêm vài quả móc mật thả lẫn vào lọ măng ớt để tăng thêm độ giòn thơm của măng.
Đặc biệt trong những ngày đông tháng giá, bữa ăn, bát phở có thêm vài lát măng ớt, cái lạnh sẽ tự dưng biến mất; trong người dâng lên một cảm giác bừng bừng, phấn chấn thật dễ chịu. Vì vậy không quán ăn nào ở xứ Lạng xinh đẹp này lại có thể thiếu được món măng ớt “độc nhất vô nhị”.
Tô phở không thể thiếu vài lát ớt đỏ
Tuy nhiên ở miền Bắc, không phải vùng nào cũng ăn ớt được như Lạng Sơn. Thông thường ớt chỉ là thứ gia vị thêm thắt cho bữa ăn, và cũng chỉ người nào ăn được cay mới nồng nhiệt với nó. Nhưng ở miền Trung đây lại là món gia giảm quan trọng cho các bữa ăn. Ớt ở đây không chỉ thuần túy ăn tươi (quả ớt ăn tươi) mà được chế biến rất cầu kì, có nơi trở thành một nghệ thuật chế biến … ớt mà không phải ai cũng làm được!
Ví dụ như ở Quảng Bình và Quảng trị, ớt được muối trong các hũ đất nung, sau một thời gian (thường là 2-4 tuần) mới đem ra thưởng thức. Nhà nghèo thì ăn ớt muối với cơm gạo mới, có thể ăn bay 5-7 bát mà không cần thịt cá. Nhà khá giả thì ăn ớt muối với thịt chân giò luộc, hay các món cao lương mỹ vị khác. Bữa nào không có ớt ăn thì thấy nhạt mồm nhạt miệng, ăn thấy không ngon.
Đã có chuyện một Việt kiều gốc Quảng dù đi xa ngàn dặm vẫn không quên nổi món ớt của quê nhà nên ông đã lặn lội trở lại Việt Nam đặt mua ớt muối rất nhiều. Về sau, ớt muối càng ngày càng được thực khách quốc tế ưa chuộng, và được xuất khầu từng container sang tận trời Âu.
Ớt chưng
Vào đến Huế, ớt càng được chế biến công phu, kiểu cách hơn. Nào ớt bột, nào tương ớt, nào ớt xào, ớt chưng, ớt làm nước mầu cho một số món ăn: thức ăn nào ở đây cũng đều bỏ ớt bột. Nhiều du khách đến Huế, mong muốn thưởng thức các món ăn ở đây, nhưng khi ngồi trước các đĩa thức ăn đỏ lừ ớt đành lắc đầu chịu … thua vì cay quá.
Người Huế thường ăn ớt xanh: cắt lát thả nổi lều bều trên mặt tô nước mắm pha lợt, ngọt ngọt, ăn với bánh bèo, bánh lá, bánh nậm, mỏng dé và nhỏ xíu. Đặc biệt có hũ dưa món: củ cải dưa gang, cà rốt xắt nhỏ, ớt trái nhỏ, trong nước mắm nấu có đường.
Ngày Tết, nó là món ăn chủ lực, ăn với cơm khi đã chán ngấy các món thịt béo ngậy. Đặc biệt món ăn này ăn với bánh tét, bánh chưng, không thấy ngán. Vào tới Quảng Nam, ớt lại được ăn một cách nguyện sơ. Ớt trái chín cắn rùm rụp, với nước mắm không pha, mắm nêm không pha.
Có nhà khoa học giải thích rằng ớt nhai trong miệng (cũng như bột ngọt) làm nở gai thịt dưới lưỡi, kích thích vị giác, tăng cái ngon cho thức ăn. Ta bỏ ớt chín trong thịt, cá kho ăn càng ngon, càng thơm.Nhưng có loại cá không kho với ớt mà kho với tiêu: cá ngừ kho với hột tiêu đập giập, nước sền sệt, chan với bún ăn thì tuyệt. Có loại mắm cao cấp phải ăn với tiêu mới đúng vị.
Tương ớt đỏ au
Ở Hội An, có món dưa món được chế biến rất tỉ mỉ, nghệ thuật. Trông ngon lành, không mặn quá nhưng không ngọt như dưa món Huế. Thánh phần thì có thêm tỏi, cà rốt (sau này), ăn hấp dẫn, giòn thơm và hơi the, vì có ớt. Món dậy mùi thơm nhớ nước mắm nguyên chất, không pha bột ngọt, đường như ngày nay. Nhất là khi ghé tới đây, bạn chớ có quên tương ớt (không phải ớt tương) cay, tương béo, bùi được nhốt trong một cái hũ chao hay một hũ bằng nhựa trong.
Nổi tiếng là tương ớt của bà Bang Triều Châu. Bà cụ đã theo ông bà mấy mươi đời vương. Nhưng ngày nay con cháu kế thừa, chế biến bán và có một số thương hiệu khác chế biến. Bán rất đắt hàng. Có người khách nước ngoài mê hương vị tương ớt Hội An, nên trét trên bánh mì, cho đó là loại pa te quá ngon, vừa ăn, vừa xuýt xoa, nước mắt ràn rụa.
Trái ớt hiểm còn xanh
Ở miền Nam, bà con thường ăn ớt hiểm còn xanh, trái rất nhỏ, ngâm trong giấm, có khi thêm tỏi để thêm ngon miệng hoặc khi có món nhậu, hoặc ăn với hủ tíu Mỹ Tho, hủ tíu Nam Vang. Cũng như ở các vùng cao, vùng núi non, rừng rậm ngoài Bắc, miền Trung, một số tỉnh có rừng núi, người dân ở nơi đó ăn ớt từng bụm, nhai rau ráu, coi như là một cách chống lại khí hậu khắc nghiệt, chống lại nước độc.
Gần đây, ở Trảng Bàng (Tây Ninh) xuất hiện món muối tôm, quá ngon để chấm với trái cây. Khách du lịch đến đây không chỉ để ăn món bánh tráng phơi sương, mà còn tìm mua một vài hũ muối tôm được chế biến chủ yếu từ ớt, gồm: muối, ớt khô, bột ngọt, tôm khô, nghiền nhỏ trộn lẫn. Cách thức chế biến và có thêm món gì không thì chỉ có người làm mới biết được.
Đặc biệt muối ớt là một gia vị không thể thiếu trong nhiều món ăn ở một số tỉnh trong Nam… Muối phải là muối cục, rang lên , rồi giã với ớt. Muối trắng quyện với màu đỏ của ớt vừa đẹo mắt, vừa muốn ứa nước miếng. Món ớt này ăn với các trái cây có vị chua như: sơ ri, thơm, bưởi chua, mận … thì càng ngây ngất hơn nữa.
Nhìn chung, với các món mặn, muối ớt tăng phấn hấp dẫn: thịt rắn xé phay, cà ri gà, vịt, cháo gà, thịt gà xé phay, cá nướng, cá kèo nướng, gà nướng … ngon lạ lùng.
Sấu chín chấm muối ớt
Phải nói thêm là các món canh chua phải có muối ớt ăn mới đậm đà, các vị chua, cay, mặn, ngọt đều được đi qua đầu lưỡi. Ơt có rất nhiều loại như ớt hiểm, ớt xiêm, ớt nải chuối (một chùm ớt dính nhau như nải chuối), ớt sừng trâu, ớt giấy, ớt bi (còn gọi là ớt bị, nhỏ như viên bi của trẻ em chơi, hôi nỉ, không ai ăn, chỉ để trồng kiểng), trái ớt góc cạnh, không được tròn trịa, ớt đà Lạt v.v .
Trước đây có một giống ớt trái rất tròn , gần bằng trái bồ quân, trông rất đẹp. Trái tròn, không góc cạnh. Cũng mầu xanh, đổi qua vàng, rồi cam đến đỏ ối. Đó là ớt bơ. Đặc biệt khi chín dằm nước mắm có mùi thơm như bơ, gốc ở Sóc Trăng. Giống này đã tuyệt chủng. Với mỗi loại ớt này đều có thể chế biến với nhiều loại món ăn kách nhau, cho những mùi vị đa dạng, khó quên cho các món ăn Việt. Theo CATPTổng hợp & BT: Lan Khuê (NauNgon.com)
