Đậu săng còn gọi là đậu cọc rào, cây cao từ 1 - 3 m, lá kép mọc so le, cành có những đường nổi dọc. Hoa màu hơi vàng, mọc thành chùm ở kẽ lá. Quả dài đầu nhọn, hơi có lông. Mùa hoa quả có từ tháng 1 đến tháng 3 hằng năm. Đậu săng thường mọc hoang dại hoặc được trồng làm hàng rào xung quanh vườn nhà ở thôn quê, hay mọc ở ven triền núi. Loại cây này chịu đất xốp ẩm.

Theo đông y, đậu săng có vị đắng, tính mát, thông hô hấp, giúp tiêu hóa, lưu thông máu, chữa cảm mạo, ban sởi cho trẻ em, giải độc... Bộ phận dùng làm thuốc thường là rễ, lá, hạt và thân cây. Hạt cũng dùng như rễ, nhưng còn có tác dụng chữa ho, cảm, đau mỏi, nhức xương khớp, giảm phù ứ nước chưa rõ nguyên nhân.

Một số bài thuốc đậu săng kết hợp với các vị thuốc đông y khác dùng trong chữa bệnh như sau:

- Chữa ho, cảm sốt, mụn nhọt và sởi trẻ em, ta dùng rễ đậu săng 15 gr, cùng sài đất, kim ngân hoa (mỗi thứ 10 gr), đem nấu lấy nước uống.

- Chữa ban sởi có kèm theo rối loạn tiêu hóa như đầy bụng, chướng bụng, tiêu chảy thì dùng lá đậu săng 100 gr, lá bạc hà 100 gr, hoa kinh giới 100 gr, trần bì lâu năm 100 gr, củ sả 100 gr, củ bồ bồ 100 gr, hương phụ sao 100 gr, lức cây 100 gr, hậu phác sao 100 gr. Tất cả các vị thuốc trộn chung tán thành bột thật nhuyễn, mỗi lần uống một muỗng nhỏ (với trẻ em thì uống nửa liều), mỗi ngày uống 2-3 lần.

- Chữa ho, sốt cảm, vòm họng viêm đau, ta dùng hạt đậu săng sao vàng sắc nước uống. Hoặc dùng cách khác: rễ đậu săng tán bột, và bột rễ xạ can, thêm một ít phèn chua hòa nước sôi để nguội cho vào miệng ngậm, rà sát vùng họng (tuyệt đối không được nuốt).

- Để giải nhiệt, ta dùng lá đậu săng sao vàng sắc nước uống. Lá đậu săng còn dùng nấu nước tắm khi bị ghẻ ngứa và bệnh viêm da gây ngứa. Đậu săng được người dân ở vùng nông thôn trồng, bảo quản rất tốt và được xem như một cây thuốc rất quý trong gia đình, nhất là đối với những trẻ em nghèo.

BS Trang Xuân Chi