Chuối ngự Đại Hoàng
Giống chuối ngự trồng khó hơn các giống chuối thông thường khác. Từ mùa xuân năm nay đến mùa xuân năm sau mới bắt đầu ra hoa kết trái. Chuối ngự có hai loại là: chuối ngự trâu và chuối ngự thóc. Chuối ngự trâu có quả to, ăn nhạt còn chuối ngự thóc (hay còn gọi chuối ngự mít) có vị ngọt đậm đà và mùi thơm nồng nàn khó tả, đây mới chính là loại chuối được chọn tiến Vua. Thứ chuối này chỉ có ở Đại Hoàng.
Quả chuối ngự xinh xinh, bụ bẫm, cuống thanh thanh. Các cụ ngày xưa ví quả chuối như “búp tay cô gái” kéo sợi dệt vải quê đồng chiêm. Vỏ chuối vàng óng như lụa, bóc vỏ, ruột lộ ra liền. Quả chuối mềm nuột, màu vàng nhạt, cắn một miếng, lộ ra ruột vàng sậm, thơm nức. Cái ngọt đậm đà đầu lưỡi.
Hồng không hạt Nhân Hậu
Nhân Hậu là tên một xã cũ của huyện Lý Nhân, nay là xã Hoà Hậu. Đồng thời, đây cũng chính là làng Đại Hoàng xưa - quê hương của cố nhà văn Nam Cao. Nơi đây thiên nhiên đã phú cho không chỉ có giống chuối Ngự nổi tiếng thơm ngon mà còn có loại hồng không hạt mà ta thường gọi là hồng không hạt Nhân Hậu.
Loại hồng không hạt này vừa có quả to, hình dáng cân đối, khi chín màu đỏ chuyển dần từ màu đỏ tươi sang màu đỏ thẫm, da mỏng mịn căng tròn, không có một vệt nhăn hay rám đen trên mặt quả càng làm cho hình dáng quả thêm hấp dẫn. Đặc biệt loại hồng này không có hạt. Hồng không hạt là đặc sản của Hà Nam hiện đang được bảo tồn và phát triển.
Rượu làng Vọc
Làng Vọc ở huyện Bình Lục là một làng nghề nổi tiếng với rượu Vọc. Từ bao đời nay, người làng Vọc chỉ trung thành với một công thức chưng cất rượu. Rượu được nấu bằng gạo đặc sản ủ với men ta gồm 36 vị thuốc Bắc. Công đoạn làm rượu rất công phu. Từ lúc úp men phải trải qua 2 – 3 ngày, chờ khi men dậy mới được mở. Cơm rượu nấu chín vừa, không khô hoặc nhão quá, đánh tơi để nguội trước khi rắc men, sau đó cho vào vò sành ủ 48 tiếng, khi có mọng mới được đổ nước, sau 2 đêm thì đem nấu.
Nói tới rượu làng Vọc, không ai không nhắc tới thương hiệu Vọc Long Tửu của gia đình ông Nguyễn Văn Long, người đã có công lớn trong việc vực dậy danh tiếng của rượu làng Vọc. Vọc Long Tửu đã đoạt được nhiều giải, cúp vàng về chất lượng và mẫu mã cùng nhiều câu thơ ca tụng.
Bánh đa nem làng Chều
Bánh đa nem làng Chều (xã Nguyên Lý, huyện Lý Nhân) là món ăn truyền thống nổi tiếng không chỉ của Hà Nam mà còn của ẩm thực Việt Nam. Bánh đa nem nơi đây mang hương vị man mát, trắng mịn màng dẻo thơm. Khi rán lên, vỏ nem giòn, vàng nộm, đậm đà. Nghề làm bánh đa nem đòi hỏi đôi bàn tay khéo léo cùng sự chịu thương chịu khó của con người. Từng chiếc bánh đa nem mang quốc hồn quốc túy ấy là sự kết tinh của mồ hôi, nước mắt và bao tâm huyết của người dân làng Chều nói riêng hay những làng nghề làm bánh đa nói chung. Bánh đa nem còn được xuất khẩu ra các nước Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc.
Cá kho niêu đất làng “Vũ Đại”
Từ bao đời nay, làng “Vũ Đại” hay còn gọi là làng Đại Hoàng, huyện Lý Nhân, Hà Nam nổi tiếng với món cá trắm đen kho truyền thống “nức danh” trong và ngoài nước.
Những năm trở lại đây, danh tiếng cá kho của làng được nhiều người biết tới. Từ tháng 8 âm lịch, người dân trong làng bắt đầu tìm mua cá trắm đen từ 4 kilogram trở lên để thả ao dành cho Tết.
Để có được nồi cá kho đúng chuẩn truyền thống phải trải qua nhiều khâu khá cầu kỳ. Từ nồi đất phải chọn đúng loại có xuất xứ ở Nghệ An, Thanh Hóa. Nguyên liệu được đun bằng củi nhãn để cháy đượm và mất mùi đất nung. Cá phải là loại trắm đen to. Khi kho, người nấu sẽ cắt bỏ đầu và đuôi cá và xếp vào nồi đất. Phần cốt lõi để tạo nên hương thơm của vị cá chính là các gia vị kho cùng gồm nước cốt chanh, gừng, riềng, nước cốt cua đồng và nước bí quyết gia truyền riêng. Tất cả được nấu sôi liu riu khoảng 24 giờ cho tới khi cạn nước.
Mâm cỗ cổ truyền Tết Nguyên Đán của người dân nơi đây ngoài những món ăn thường thấy, bao giờ cũng có thêm đĩa cá kho. Trong ngày mưa lạnh của phương Bắc, được ăn miếng cá kho riềng với cơm nóng đủ để ấm lòng những vị khách thập phương khi tới đây.
Bánh cuốn chả nướng Phủ Lý
Bánh cuốn là món ăn quen thuộc của người dân và nổi tiếng ở nhiều nơi. Nhưng bánh cuốn Phủ Lý có một nét rất riêng, nhẹ nhàng mà tinh tế.
Bánh được làm từ gạo tẻ trắng và tráng mỏng với những dụng cụ giản đơn. Khi khách tới ăn, người chủ quán mới bắt đầu tráng bánh để giữ được độ nóng và dẻo thơm mùi gạo. Những chiếc bánh mỏng tang được tráng xong sẽ phủ lên mình lớp hành khô vàng ruộm thơm ngậy.
Ở những nơi khác, bánh cuốn sẽ bọc nhân thịt băm, mộc nhĩ bên trong và ăn kèm chả quế. Nhưng ở Hà Nam, chả nướng sẽ được dọn kèm cùng bánh cuốn. Thịt lợn thái miếng vừa ăn, tẩm gia vị đầy đủ và được nướng thơm trên than hồng. Chả chín sẽ có màu vàng cánh gián, hơi cháy xém và thịt săn chắc.
Để món bánh cuốn chả nướng được hoàn tất, món nước chấm rất quan trọng với đầy đủ mọi vị mặn ngọt chua cay pha chế hài hòa. Khi ăn, thực khách sẽ rắc thêm chút tiêu, ớt lên trên, ăn kèm cùng chút rau húng, giá đỗ và hoa chuối thái bào. Bánh cuốn Hà Nam bán nhiều ở chợ Phủ Lý, các hàng quán bên sông Đáy.
Mắm cáy Bình Lục
Con cáy là một loại thuộc loài cua sống chủ yếu ở vùng duyên hải như Thái Bình, Hải Phòng, Hà Nam... Nghề làm mắm cáy phát triển mạnh nhất ở huyện Bình Lục. Làm mắm không quá khó nhưng để đạt được hương vị đậm đà thơm ngon cần sự tỷ mỉ, khéo léo.
Cáy sau khi bắt về sẽ được rửa thật sạch rồi giã nhuyễn trong cối đá. Vừa giã, người thợ sẽ cho thêm chút muối tinh. Sau đó tất cả được đổ vào hũ sành cùng riềng và gừng đập giập. Mắm cáy được phơi ngoài nắng cho “ngấu” rồi có thể chôn dưới đất. Để càng lâu, mắm càng đậm đà. Mắm thành phẩm có màu nửa xanh nửa nâu, rất hợp để chấm rau lang luộc. Với những món canh nấu bằng mắm cáy, rau càng xanh mướt và ngọt vị hơn.
Bún Tái Kênh
Bún được sử dụng phổ biến song để có được sợi bún trắng trong, dẻo dai, săn sợi mà không hề nhờ tới chất tẩy trắng, bảo quản phải kể tới bún làng Tái Kênh (xã Đinh Xá, huyện Bình Lục, Hà Nam).
Để làm nên những mẻ bún thơm ngon, việc quan trọng đầu tiên là bí quyết từ khâu chọn gạo. Gạo làm bún phải là gạo Khang dân, gạo Ải - loại gạo khi nấu phải khô. Các loại gạo như gạo Tạp giao, gạo Tám không dùng làm bún được vì loại gạo dẻo này khi làm các sợi bún sẽ bị nát và dính bết vào nhau.
Trong quá trình làm bún điều quan trọng là việc giữ lửa trong lò. Nếu lửa quá to bún sẽ dễ bị gãy và nước bún dễ bị trào ra lò lửa, nếu lửa nhỏ sẽ không đủ để làm bún chín, bún sẽ bị trương, khi ăn bún sẽ không được dai.
Bánh đa kê
Mấy ai đi chợ quê mà không ăn quà, bát bún riêu, cặp bánh dày, quả chuối, chiếc bánh đúc… và khó lòng đi qua hàng bánh đa kê mà không dừng lại. Bánh đa kê có lúc là món ăn điểm tâm sáng, và có người muốn đổi bữa, cũng đôi khi người Hà Nam tìm bánh đa kê nhấm nháp thay cho phở bò, xôi lúa, bánh giò.
Bánh đa không giòn thì không thể có đa kê ngon. Bánh đa đã phết kê phải ăn ngay, chỉ cần để lâu khoảng 5 phút là bánh đa dai và mất hết vị ngon. Vị giòn thơm của bánh đa vừng quyện với vị mát của kê, vị bùi của đậu xanh, vị ngọt của đường kính tạo thành một món khoái khẩu của cả trẻ con lẫn người lớn.
Bún cá rô đồng
Bún cá rô đồng Hà Nam cuốn hút người ăn nhờ lớp thịt vàng ruộm xen lẫn màu xanh của rau cải, vị ngọt thơm của nước dùng… Sự cầu kỳ của món ăn thể hiện khi các đầu bếp chọn cá rô đồng “chính hiệu” của vùng quê chiêm trũng chứ không phải cá rô phi, cá rô lai được bán đại trà trong các chợ.
Ốc đồng
Ốc đồng là một trong những món ăn dân dã của người Hà Nam. Ốc nấu đậu phụ, chuối xanh và ốc xào khế là hai món ăn độc đáo của vùng đồng bằng Bắc bộ. Đây là những món ăn giản đơn, nấu nhanh và rất hợp với khẩu vị của người Việt. Bây giờ ở các thành phố lớn, món ốc đã trở thành đặc sản như: ốc nhồi thịt, ốc hấp lá gừng hay món ốc hấp thuốc bắc độc đáo ở Phủ Tây Hồ.
Nhưng nếu bạn muốn ăn món ốc đích thực, xin mời về vùng quê Hà Nam. Những người nông dân thật thà chất phác lại là những người đầu bếp giỏi nhất cho món ốc đồng này. Thêm vào đó là cảnh tình làng nghĩa xóm thấm đượm trong từng hương vị quê nhà.
Tùng Anh(th)/Báo Gia đình & Xã hội
Tổng hợp & BT: Lan Khuê (NauNgon.com)
